بدیع‌الزمان‌ ابوالعزّ اسماعیل‌بن‌ رزّاز جزری‌ مشهور به اسمائیل جزری ، از مهندسان به نام اسلام در سده ی ششم هجری قمری است . تنها اثر به‌ جای مانده‌ از وی‌ کتابی‌ به‌ نام‌ »الجامع‌ بین‌العلم‌ و العمل‌ النافع‌ فی‌ صناعه الحِیل« که به اختصار »الحیل« نیز نامیده شده است. این کتاب به زبان عربی و سندی‌ مهم‌ در تاریخ‌ فنّاوری‌ محسوب‌ می‌شود . ولی از قراین چنین‌ برمی‌آید که‌ بین‌ جمادی‌الاخر‌ و شعبان سال‌ 602 هجری قمری درگذشته‌ است‌. در مورد نژاد و قومیت وی نیز در منابع چیزی نمی توان یافت ولی با توجه به نام عربی او و قرائن آن زمان فرض می شود که وی عرب بوده است، هر چند فرضیه هایی درمورد آشوری ، ایرانی، ترک یا کرد بودن وی نیز وجود دارد.
    جزری‌ در شهر «آمد» می‌زیست‌ که فرمانروایان آن در دیار بکر حکومت می کردند و همان طور که در مقدمه ی کتاب خود آورده است، کتاب «الحیل» را به دستور ناصر الدین محمود فرمانروای آن ملک، و بین سالهای 597 تا 602 هجری قمری نوشته است.
    کتاب «الحیل»‌ یکی از مهم ترین و برجسته ترین کتاب های مهندسی مکانیک در تاریخ تمدن اسلامی محسوب می شود. این کتاب به شش قسمت تقسیم می شود .

1- شرح شش نوع ساعت آفتابی و چهار ساعت شمعی

2- شرح ده دستگاه خودکار توزیع نوشیدنی

3- شرح چهار آفتابه و ظرف خودکار برای ریختن آب و شستشوی دست و شش تشت اندازه گیری خون هنگام رگ زنی

4- شرح شش فواره که در فاصله های زمانی مشخصی به طور خودکار تغییر شکل می دهند

5- شرح پنج دستگاه آب کشی از آبگیر

6-توصیفی از دری که از برنج ریخته گری شده ساخته شده بود و نیز شرح وسیله ای هندسی برای یافتن مرکز دایره ی گذرنده بر هر سه نقطه ی دلخواه واقع بر یک صفحه یا سطح کره است .

   جزری‌ برای‌ هر دستگاه‌ یک‌ تصویر اصلی‌ رسم‌ کرده‌ که‌ نشان‌دهنده شکل کلی‌ دستگاه‌ است. مثلا شکل زیر تصویری از دستگاهی است که برای بالا آوردن آب گیر یک چاه به کمک یک چارپا در این کتاب رسم شده است.

  

        واضح است برای طراحی این دستگاه به محاسبات دقیقی نیاز است؛ از جمله قطر چرخ دنده ها، تعداد دنده ها ، استحکام چرخ دنده ها و محورها و به ویژه بار ناشی از وزن آب درون ملاقه ها که نخست به محور و از آن جا به چرخ دنده های آن و سپس به چرخ دنده های قطاعی وارد می شود . البته مهندسان آن دوره روش ترسیم سه بعدی تصاویر را نمی دانستند و رسم فنی به شکل امروزی وجود نداشت. ولی این نقض مانع از درک عملکرد دستگاه های کتاب نمی شود و دستگاه هایی که در این کتاب توضیح داده شده است ، همگی از نظر فنی درست و قابل ساخت اند و سه نمونه از آن ها در جشنواره ی جهانی اسلام در سال 1976(1355 هجری شمسی) به نمایش درآمده است. در کتاب جزری واژه ها و اصطلاحات فنی بسیاری به زبان فارسی وجود دارد که نشان دهنده ی تاثیر عمیق ایرانیان بر فنّاوری جهان اسلام است. .

منبع: کتاب درسی فیزیک سال دوم دبیرستان